Dae deghinas e deghinas de
annos ando iscriende chi, pro imparare su sardu a sos giovanos, a sos
dischentes, tocat de introduire in sas iscolas, sa
limba sarda, comente materia curriculare, duncas obrigatoria pro totus.
In sas iscolas de calesisiat gradu e tipu: dae cuddas pro sas criaturas (de
s'infantzia) a sas elementares, medias, superiores e finas a s’universidade. E
cada borta chi iscrio gosi, b’est sempre carchi amigu (sos inimigos nono, non
si permitint, ca los gruspo in ambos duos ogros), chi mi narat: ohi ohi,
it’iscola, in familia s’imparat su sardu! A custos amigos, cun passentzia
ripito: unu tempus fiat gasi, oe nono!
Finas a sos annos
Chimbanta/Sessanta, sa limba sarda s’imparaiat in familia. Mescamente dae sa
mama. In s’iscola “impropria”, come la jamat
Michelangelo (Mialinu) Pira. S’iscola de sa comunidade. Chi oe non b’est prus.
E non b’est mancu sa comunidade: chi fiat sa
mastra. Oe babos e mamas no imparant prus su sardu a sos figios. Ca no
lu faeddant. E, sos prus, mancu l’ischint. E duncas tocat a l’imparare in
s’iscola, su logu, s’istitutzione deputada a s’imparongiu de sa cultura, de sas
limbas. Ma non bastat. Una borta imparau su sardu tocat
a lu faeddare e, peri a l’iscriere. Foras de
s’iscola. Si nono est una limba morta.
Comente sutzedit a su latinu
o a su grecu: imparau e ismentigau. E non bastat su bilinguismu in iscola:
tocat de faghere bilingue totu sa sotziedade, s’ambiente, s’economia. Su sardu
tocat a lu faeddare, a l’iscriere e a lu leghere. E
duncas b’est sa netzessidade de tennere libros e giornales iscritos in sardu o,
comentecasiat, bilingues. A dolu mannu, oe sos giornales sunt totu
monolingues! E tocat peri a lu bidere, su sardu, iscritu in sa publitzidade, in
sa toponomastica: chi oe, su prus, amus totu in italianu, antzis medas bortas
in unu italianu chi at istropiadu su sensu de sos logos in sardu, pessamus a sa
tradutzione de Malu ‘Entu in Mal di Ventre o Gulfu de li Ranci (Golfo dei
granchi) in Golfo Aranci.
E tocat a lu
bidere in s’odonomastica: in sas carrelas e in sas pratzas: in ue, mescamente sos tirannos sabaudos ant cantzellau sas
antigas intestaziones in sardu pro ponnere lumenes insoro. E in fines
tocat, su sardu, a l’intendere e ascurtare in sos medios modernos de
comunicazione: internet, radios, televisiones. E duncas sa netzessidade de
programas in limba sarda: pro la podere ascurtare: ca una limba est fata de
lessemas ma peri de sonos (fonemas). Pro contu meu, deo chirco de faghere su
chi poto, in custa diretzione. Si donzunu nche ponet unu matoneddu nche
fraigamus unu palatzu mannu.
Francesco Casula
Storico e saggista della cultura sarda.
Nessun commento:
Posta un commento